نمایی از صحنه نبرد عاشورا

مکان یابی
یکی از اقدامات اساسی و عمده پدافند غیرعامل، جانمایی و انتخاب محل مناسب برای تأسیسات و استقرار نیروها می‌باشد و براین اساس تا آنجا که ممکن است باید از ایجاد تاسیسات حیاتی و حساس در دشت‌های مسطح یا نسبتاً هموار اجتناب کرد.
در واقعه عاشورا نیز قبل از نبرد و در بدو ورود کاروان حسینی به دشت کربلا، امام حسین (ع) کوشیدند با توجه به موقعیت دشت کربلا و حضور دشمن، بهترین مکان را برای خیمه گاه انتخاب نمایند که منطبق بر اصل مکانیابی است .
بنابراین امام حسین (ع) در مکان یابی باتوجه به موقعیت دشت کربلا و نکته جنگی پدر بزرگوارشان حضرت علی(ع) که می فرمودند: ”در روبرو شدن با دشمن به نحوی مستقر شو که بلندی از آن توباشد، هوا بر حالت تو بوزد، خورشید تو را آسیب نرساند" به موارد زیر توجه داشتند :
♦ عوارض زمین نظیر: پستی زمین، تپه ها ، ماهورها و ...
♦جهت گیری جغرافیایی
♦ نزدیکی به منابع آبی نظیر : نهر علقمه و رود فرات
♦ منطقه نخلستانی
♦ جهت وزش باد
♦ و ...

موانع
بهره گیری از موانع طبیعی و مصنوعی برای جلوگیری از حملات و عبور دشمن و کند نمودن نفوذ و سرعت پیشروی نیروهای دشمن .
بنابراین امام حسین (ع) در ایجاد موانع باتوجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند :
♦ موانع رود فرات
♦ موانع تل یا تپه ها 
♦موانع خندق ها
♦موانع اشتعالی
♦ موانع حائر یا خاکریز


مانع خیمه ها
 در اردوگاه حسینی حدود 60 خیمه اهل بیت و اصحاب وجود داشت که به تدبیر امام حسین(ع) در شب قبل از عاشورا چینش آنها را تغییر داد و فاصله آنها نزدیکتر (حدود 2متر) شد و طناب های خیمه ها را از میان یکدیگر عبور دادند که به عنوان مانعی مؤثر برای حرکت نیروهای دشمن بود

استحکامات
استحکامات به معنای امروزی به عواملی که در برابر تجهیزات تخریبی دشمن دارای مقاومت نسبی باشد اطلاق می شود. به تعبیر دیگر ایجاد هرگونه حفاظی که در مقابل ضربات مستقیم یا ترکش آنها مقاومت نموده و مانع صدمه رسیدن به نفرات، تجهیزات یا تاسیسات گردیده و اثرات ضربات را بطور نسبی خنثی نماید .
بنابراین امام حسین (ع) در ایجاد استحکامات باتوجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند :
استحکامات خیمه ها : کارآیی دیگری نیز برای پوشش خیمه ها به عنوان عنصر استحکاماتی در مقابل پرتاب تیر قابل طرح است. لایه های پارچه ای خیمه ها درکاهش خطرات مربوط به نیزه و تیر و شمشیر مؤثر است و بر این اساس مجموعه خیمه ها را نوعی استحکامات در برابر تیرهای کمانداران قرار دادند

پراکندگی
پراکندگی به گسترش، باز و پخش نمودن و تمرکز زدایی نیروها، تجهیزات، تاسیسات یا فعالیت‌های خودی به منظور تقلیل آسیب‌پذیری آنها در مقابل عملیات دشمن به طوری که مجموعه‌ای از آنها هدف واحدی را تشکیل ندهند، اطلاق می شود .
بنابراین امام حسین (ع) در پراکندگی باتوجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند :
♦پراکندگی خیمه ها : خیمه ها ابتدا در فاصله بیشتری از یکدیگر بنا نهاده شدند تا در صورت حمله غافلگیرانه و شبیخون ، یاران امام در یک نقطه غافلگیر نشوند .
♦ پراکندگی نگهبانان : نیزه داران را در اطراف خیمه گاه با فاصله از یکدیگر مستقر شده و به نگهبانب مشغول بودند .
♦ پراکندگی نیروهای سواره و پیاده : امام حسین(ع) در صبح عاشورا نیروهای سواره و پیاده را در سه گروه راست ، چپ و وسط دهانه اردوگاه با فرماندهی مجزا تقسیم نمودند.

پوشش
پوشش، پنهان سازی و حفاظت تاسیسات ، تجهیزات، تسلیحات و نیروی انسانی در برابر دید و تیر دشمن می‌باشد.
بنابراین امام حسین (ع) در پوشش باتوجه به موقعیت دشت کربلا به موارد زیر توجه داشتند :
♦پوشش شب : مهمترین عاملی که امام حسین(ع) از آن به عنوان پوشش بهره بردند تاریکی شب قبل از روز عاشورا بود که طی این فرصت همانطور که قبلاً اشاره شده آرایش خیمه گاه تغییر کرد و طی اتمام حجت امام(ع) با یاران و اعلام شهادت همه یاران در روز عاشورا، برخی افراد از تاریکی شب استفاده کرده و از اردوگاه حسینی رفتند و از فیض شهادت محروم شدند.
♦ پوشش خیمه ها :       در روز عاشورا چینش جدید خیمه ها ؛ اصحاب امام حسین(ع) را از پشت سر در برابر دید و تیر دشمن پوشش می داد .
♦ پوشش دود آتش : دود حاصل از آتش زدن هیزم درون خندق در روز عاشورا اردوگاه حسینی را در برابر دشمن پوشش می داد .

استتار و اختفاء
استتار و اختفاء؛ فن و هنری است که با استفاده از وسائل طبیعی یا مصنوعی، امکان کشف و شناسایی نیروها، تجهیزات و تاسیسات را از دیده‌بانی، تجسس و عکسبرداری دشمن تقلیل داده و یا مخفی داشته و حفاظت نماید.
مفهوم کلی استتار همرنگ و همشکل کردن تاسیسات، تجهیزات و نیروها با محیط اطراف می‌باشد.
اختفاء ، حفاظت در برابر دید دشمن را تامین می‌نماید و استتار امکان کشف یا شناسایی نیروهای، تجهیزات و تاسیسات و فعالیت‌ها را تقلیل می‌دهد.
بنابراین امام حسین (ع) در استتار و اختفاء نیروها و تجهیزات به موارد زیر توجه داشتند :
♦ عوارض زمین نظیر: تپه ها ، ماهورها و ...
♦ چینش خیمه ها
♦ دود حاصل از آتش هیزم های درون خندق

راههای مواصلاتی (مسیر دفاعی)
انواع راه های ارتباطی (دسترسی) موجود در شرایط بحران از جمله موضوعات پدافند غیرعامل محسوب می شوند.
بنابراین امام حسین (ع) در حفظ مسیرهای مواصلاتی دفاعی به موارد زیر توجه داشتند :
در کربلا طرح حلقوی خیمه ها به وسیله یک مسیر دسترسی با عرض کم و قابل کنترل محوطه باز اطراف خیمه ها را از میان حلقه دوم یعنی خندق عبور می داد و به محوطه میانی خیمه گاه مرتبط می ساخت.این مسیر دستیابی و محدودیت عرضی آن که به وسیله حلقه خندق و خیمه ها شکل می گرفت؛ در واقع موجب محدودیت جناح یا زاویه درگیری می شد. بدین ترتیب مواجهه و رویارویی آنی و امکان غافلگیر کردن دشمن تا حد قابل توجهی سلب می شد. در این صورت دشمن مجبور می شد عامل طولانی شدن زمان درگیری را تحمل کند و شیوه یورش آنی که با تعداد زیادی مهاجم می توانست کارساز باشد به شیوه جنگ میدان داری با نظام و زمان بندی قابل کنترل تر تبدیل شود.

نتیجه تمهدیات پدافندغیرعامل در نبرد عاشورا
پس از نزدیک شدن دو لشکر از صبح روز عاشورا تا مدتی حدود یک سوم روز، تعدادی از یاران امام حسین(ع) به لشکر دشمن نزدیک شدند و بیانات مبسوطی را در اتمام حجت و ممانعت از درگیری نظامی بیان داشتند، ولی عاقبت ابن سعد دستور یورش همه جانبه را صادر کرد و نزد خود می پنداشت در این مرحله از تهاجم عمومی کار نبرد یکسره خواهد شد؛ اما عملکرد شیوه های پدافند غیرعامل گام به گام تأثیر خود را در صحنه های نبرد نمایان می ساخت ومهاجمان مجبور به انفعال و تغییر روش می شدند.
محدودیت جناح در اردوگاه امام(ع) که به وسیله خندق آتش و تل خاکی اطراف و چیدمان دیوارگونه خیمه ها اجرا شده بود؛ مانع توفیق در یورش عمومی شد. یورش عمومی بسیار متراکم و همه جانبه بود و حرکت افراد پیاده میان لشکر مهاجم که چندان اطلاعی از اوضاع خط مقدم لشکر نداشتند با انرژی زیاد به طرف جلو انجام شد که با حمله حساب شده کماندارانِ باب ورودی اردوگاه حسین(ع) مواجه شد و به عقب گردی آشفته رنگ باخت، به طوری که عده ای در این تراکم تلف شدند و ضربه روحی مؤثری بر تمامی لشکر کوفه وارد شد.
به ناچار پس از عقب نشینی ای که بر مهاجمان کوفی به رغم برتری نفرات، تحمیل شد پس از آن بود که زمینه برای ثبت وقایع و حماسه ایثار و شهادت روز عاشورا در تاریخ باز شد و امکان تماشا و تدقیق در صحنه رویارویی تمام باطل با همه رذالتش علیه تمامی حق با همه لطافتش برای تاریخ مهیا گردید.

                         والسلام علیکم و الرحمة الله و البرکاتة                                                                                                                        


 

فایل دانلود: