شب قدر، پرارجترین، پررمز و رازترین شبها در گردونه زمان است که قلمها در وصفش میشکنند، زبانها از توصیفش قاصرند و عقل در فهم آن مبهوت و متحیر می ماند؛ شبی که به فرموده امام صادق (ع) قلب رمضان به شمار میاید. پهنه ای است که روزه دار، بر آن می ایستد و بر همه ما سوای حق پشت می کند و در خلوت پر راز شب با عبودیت محض در پیشگاه خدا همه چیز و حتی خود را به فراموشی می سپارد، از هر چه زمینی است می برد و با آسمان پیوند می خورد مجرد می شود و به عبادت خدای یکتا می ایستد پرده اسباب و قوانین و نوامیس جهان به یکسو می رود و مومن تنها خدا را می بیند که کارگزار همه هستی است و با گوش جان کلام خدا را می شنود و با دل در می یابد که کائنات چون گویی با چوگان امر الهی متحرکند و این امر او و راداه اوست که سیطره خویش بر همه چیز گسترده است. شب قدر تجلی میعاد انسان با خداوند و ار خود جدا شدن و غرق در دریای رحمت و محبت و مهربانی خدا شدن است. در روایات اهل بیت (علیهالسّلام) آمده است: فرشتگان در شب قدر فرود آمده و در زمین پخش میشوند، بر مجالس مؤمنین گذسته بر آنان سلام کرده و برای دعای آنان آمین میگویند، تا آنگاه که سپیده دم طلوع کند و در این شب دعای کسی رد نمیشود.
در مورد اهمیت شب قدر همین قدر بس که خداوند سورهای در خصوص این شب نازل فرموده و در این سوره خطاب به پیامبرش میفرماید: «وما ادریک ما لیلة القدر؛
و تو چه میدانی که شب قدر چیست؟
خداوند به عظمت و بزرگی آن شب اشاره کرده و میفرماید: «لیلة القدر خیر من الف. شهر؛
شب قدر از هزار ماه بهتر است».
این نوع تعبیر نشانۀ عظمت، منزلت و اهمیت شب قدر است که نشان میدهد، حتی پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) قبل از نزول این آیات به آن واقف نبوده است. آنگونه که از آیات و روایات برمی آید، این شب شبی عزیز و مقدس است که در آن تمامی قرآن یکجا بر پیامبر اکرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) نازل شد. شبی که ملائکه و روح به اذن پروردگار برای تقدیر هر کاری نازل میشوند. شب قدر شب سلام و رحمت است. شبی است مملو از سلامتی توام با رحمت، درود و ایمنی. امام سجاد (علیهالسّلام) میفرمایند: «شب قدر شب سلام و درود فرشتگان است، شبی که برکت و خیر آن تا دمیدن صبح برای بندگان مخلص او پیوسته و برقرار است.
شب قدر اوج معنویت و عبادت ماه مبارک رمضان است. شبی که قرآن؛ کلام خداوند در آن نازل شده است و مقدرات زندگی بشر تا شب قدر آینده در آن تعیین میشود. امام صادق (علیهالسّلام) در اینباره میفرمایند: «ابتدای سال، شب قدر است، در آن شب آنچه از این سال تا سال آینده انجام خواهد گرفت، نوشته میشود».
در قرآن کریم، سورهای کامل به توصیف و ستایش شب قدر اختصاص یافته و بدین نام (سوره قدر) خوانده شده است. در این سوره، ارزش شب قدر را بیشتر از ۱۰۰۰ ماه بیان می کند. آیات یکم تا ششم سوره دخان نیز به اهمیت و رخدادهای شب قدر میپردازد. این سوره مفهوم «لیلةالقدر» را روشن میکند، معنایی که با مفهوم شایع متفاوت است. چرا که میفرماید: «ما قرآن را در شبی مبارک نازل کردیم» و در سورۀ قدر بر این موضوع تأکید می شود که قرآن در شب قدر نازل شد: «إنّا أَنزَلناهُ فِی لَیلَة القَدرِ» بنابراین «شب مبارک» همان شب قدر است که قرآن در آن شب نازل شده است.
وقوع برخی حوادث همانند شهادت امام علی(ع) در دهه سوم ماه رمضان، بر اهمیت این شبها، نزد شیعیان افزود و آنان در این شب در کنار اهتمام به اعمال مستحب مخصوص این شبها، برای آن امام نیز سوگواری میکنند.
بنا بر منابع اسلامی قدر، شب ویژه رحمت الهی و آمرزش گناهان است و شیطان در این شب به غل و زنجیر کشیده شده و درهای بهشت برای مؤمنان باز میشوند. از پیامبر(ص) روایت می شود که «هر شخصی که شب قدر را احیا کند و مؤمن باشد و به روز جزا اعتقاد داشته باشد، همه گناهانش بخشیده میشود»
شب قدر، به این جهت قدر نامیده شده که جمیع مقدرات بندگان در تمام سال، در آن شب تعیین می شود در آن شب، مقدرات یک سال انسانها تعیین می گردد و ارزاق و سرآمد عمرها و امور دیگر در آن لیله مبارکه تفریق و تبیین می شود. مرحوم علامه طباطبایی می فرماید: ظاهر آن است که مراد از قدر، تقدیر و اندازه گیری است. خداوند در آن شب حوادث یک سال را مقدر می کند از قبیل حیات، مرگ، رزق، سعادت، شقاوت.